درمانگاه تخصصی زخم

زخم بستر (به انگلیسی: Bedsore)، به آسیب بافت بدن (شامل پوست حقیقی، روپوست و ماهیچه) در اثر ایجاد فشار یا فشار همراه با خراشیدگی و سایش درازمدت بر یک یا چند نقطه از بدن، گفته می‌شود. خوابیدن طولانی‌مدت در یک وضعیت ثابت، سائیدگی در صندلی یا بستر، استفاده از لگن بیمار نامناسب یا کشیدگی با ملحفه می‌تواند به بخشی از پوست یا بافت بدن آسیب بزند. زخم بستر به علت فشار طولانی مدت و تمرکز آن در یک یا چند نقطه بر روی پوست و بافت اطراف آن ایجاد می‌شود و معمولاً در اثر نوعی اصطکاک یا برش در پوست تشدید پیدا کرده و نمایان می‌شود. احتمال بروز زخم بستر در بیمارانی که به هر علتی از جمله عوارض سالمندی، به مدت طولانی بستری بودن و در صندلی چرخدار قرار دارند به شدت افزایش می‌یابد. زخم‌ها، ناشی از فشار و خراش است و در نقطه ای که بافت‌های نرم داخلی بدن بین استخوان و پوست به دام افتاده‌اند به‌وجود آمده و علت آن فشار استخوان‌ها بر رگ‌ها و مویرگ‌های خون رسان به بافت‌ها و پوست است. در اثر این فشار، جریان خون محدود شده و سبب آسیب رساندن به سلول‌های پوست و بافت‌های بدن و گاهی مرگ آن‌ها می‌شود. زخم بستر معمولاً در پوست اطراف نقاطی از بدن چون دنبالچه، استخوان خاجی، پاشنه‌ها و ران ظاهر می‌شود اما در پوست نقاطی مثل شانه، آرنج و زانو نیز مشاهده می‌شود.

تحقیقات نشان داده‌است که ایجاد زخم بستر در بیمارستان‌ها به علت فقر مراقبت‌های پزشکی و پرستاری است، به طوری که بسیاری از محققان معتقد هستند در صورتی که یک بیمار در بیمارستان دچار زخم بستر شود قطعاً ناشی از ضعف مراقبت پزشکی است. البته تحقیقات نشان می‌دهد که علت اصلی بروز زخم بستر در بیمارستان‌ها، عدم حساسیت یا کمبود آموزش در بخش پرستاری نیست، بلکه کمبود پرسنل و پرستاران و تجهیزات نوین پزشکی و دیگر مراقبت‌های بیمار و مسائل اداری، علت بروز زخم بستر بیمارستانی هستند. عدم شناخت صحیح و درمان زخم‌ها، ممکن است در بسیاری از موارد بر اثر سهل‌انگاری باشد.

بیماران بستری‌شده یا در حال کما و افراد فلج‌شده یا متحرک با صندلی چرخ‌دار از افراد در معرض خطر ابتلا به زخم بستر هستند.

زخم بستر، اغلب در بخش‌های استخوانی بدن ایجاد می‌شود زیرا در این قسمت‌ها فشار بیشتری بر پوست وارد می‌شود و چربی کمتری برای محافظت از این ناحیه وجود دارد.

مراحل پیدایش

مرحله اول. رنگِ پوست قرمز می‌شود و با فشار آوردن روی آن نقطه، رنگ آن تغییر نمی‌کند.

مرحله دوم. قسمت‌هایی از سطحِ پوست از بین می‌رود، چیزی شبیه تاول.

مرحله سوم. از بین رفتنِ تمامی بافت‌های پوست، در این مرحله، زخم، باز است.

مرحله چهارم. از بین رفتنِ تمامی بافت‌های پوست و لایه‌های زیرینِ آن حتی عضلات تا استخوان.

علایم عفونی شدن

دردناک شدن اطراف زخم، بدبو شدن زخم، عفونت زرد رنگ یا سبز رنگ ضخیم و تورم در اطراف آن از علایم و نشانه‌های عفونی شدن زخم بستر می‌باشد. تب، گیجی، افزایش ضربان قلب و ضعف جسمانی نیز از نشانه‌های پخش شدن عفونت در بدن می‌باشد.

درمان

درمان این زخم‌ها به مراقبت زیادی نیاز دارد که چندین بخش مهم دارد. در درمان این بیماران تغذیه، جلوگیری از عفونت (شستشوی زخم با سرم)، استفاده از لگن بیمار مناسب و تغییر وضعیت بیمار به صورت مداوم اهمیت زیادی دارد. امروزه از روش‌های نوینی برای درمان این زخم‌ها استفاده می‌شود که تأثیر به سزایی در پیشرفت بهبودی آن‌ها دارد که به پانسمان‌های تخصصی معروف هستند. در این روش‌ها از پانسمان‌های پیش ساخته‌ای استفاده می‌شود که دارای نقره یا کربن (برای جلوگیری از عفونت و بوی نامطبوع زخم) یا مواد معدنی (که در رشد سلولی تأثیر دارند) می‌باشند. اگر زخم بستر خیلی عمیق باشد به درمان‌های دیگری مانند جراحی برای بهبود بافت مردهٔ زخم، درمان با استفاده از ساکشن برای حذف مایعات خروجی زخم بستر و اولتراسوند که یک روش پرتو درمانی است برای بهبود بیمار دارای زخم فشاری نیاز است.  سرعت بهبود زخم‌ها به عوامل مختلفی بستگی دارد. با افزایش سن بیمار، بهبود یافتن زخم‌ها کندتر می‌شود. همچنین بیماری‌هایی چون دیابت و آرتریوسکلروز و بیماری‌های کاهندهٔ جریان خون، عفونت‌ها، سو تغذیه، مصرف دخانیات و استفاده از برخی داروها مانند داروهای ضدالتهاب باعث کاهش سرعت درمان زخم بستر می‌شوند.

زخم پای دیابتی یکی از عوارض قابل توجه دیابت است و بیشترین قسمت عوارض پای دیابتی را تشکیل می‌دهد. حدود ۱۵ درصد مبتلایان به دیابت گرفتار زخم پای دیابتی می‌شوند و حدود ۸۴ درصد موارد قطع قسمت انتهایی پا را تشکیل می‌دهد. در طی ۲۰ سال اخیر افزایش مرگ و میر ناشی از دیابت بیشتر ناشی از عوارض عروقی دیابت بوده است که شامل درگیری عروق ریز مانند درگیری‌های کلیه و رتینوپاتی و درگیری عروق بزرگ شامل عروق انتهای اندام تحتانی که به دنبال آن اختلال در فرایند ترمیم زخم رخ می‌دهد.

مکانیسم ایجاد زخم پای دیابتی

دیابت با چند مکانیسم موجب زخم پای دیابتی می‌شود. معمولاً علت اصلی ایجاد زخم فقدان حس درد در زمینه نوروپاتی است. از طرفی دیگر خود نوروپاتی پوست پا را خشک و شکننده می‌کند و استعداد ترک برداشتن پوست را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر به علت اختلال سیستم ایمنی، ساز و کار مقابله با میکروب‌ها در افراد دیابتی اختلال دارد و زخم افراد دیابتی در عفونی شدن قرار دارد. از طرف دیگر به علت درگیری عروقی، خون رسانی به بافت‌های آسیب دیده مختل است و همین ترمیم بافت را با اختلال مواجه می‌کند.

پیشگیری

مهمترین اقدام پیشگیری از ایجاد زخم است.

• جلوگیری از تحت فشار قرار گرفتن نقاطی از پا که معمولاً تحت فشار قرار می‌گیرند.
• جلوگیری از سوختگی پای دیابتی به وسیله دوری از وسایل گرمازا
• مرطوب نگه داشتن پاها به وسیله وازلین و مرطوب کننده‌ها

درمان

مراقبت‌های معمول

درمان زخم پای دیابتی شامل شستشو و پانسمان مناسب و استفاده از آنتی‌بوتیک و در صورت نیاز دبریدمان و آمپوتاسیون است.

درمان با اکسیژن هایپرباریک (پزشکی پرفشار)

درمان با اکسیژن هایپرباریک (hyperbaric oxygen therapy) به عنوان درمانی حمایتی، همراه با درمان‌های معمول (استاندارد) برای زخم‌ پای دیابتی انجام و نتایج آن مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مطالعات بیماران به دو گروه تقسیم شده‌اند. گروهی (گروه H) از بیماران تحت درمان با اکسیژن هایپرباریک همراه با مراقبت‌های معمول زخم قرار گرفته‌اند. گروه دیگر (گروه S) تنها مراقبت‌های معمول زخم را دریافت کرده‌اند. بیماران گروه H به مدت 6 هفته و هر هفته 6 جلسه درمان با اکسیژن هایپرباریک را دریافت نموده‌اند و تا یک سال تحت نظر قرار گرفته‌اند. نتایج نشان داده است که زخم‌های دیابتی در 78 درصد از بیماران گروه H به طور کامل درمان شده‌اند (بدون هرگونه جراحی منجر به قطع عضو)، در حالی که هیچ بیماری در گروه S بدون جراحی منجر به قطع عضو درمان نیافته است. در مجموع مطالعات نشان داده‌اند که درمان با اکسیژن هایپرباریک همراه با مراقبت‌های معمول شیوه‌ای موثر در درمان زخم‌های دیابتی است. این شیوه درصورتی که همراه با مراقبت‌های معمول زخم بکارگرفته شود در مقایسه با بکارگیری مراقبت‌های معمول به تنهایی، کیفیت بالاتر درمان را برای ترمیم زخم‌های پای دیابتی نشان می‌دهد.

سوختگی چیست؟

پوست به عنوان یک لایه پوششی از اندام های داخلی انسان در برابر خطرات محیطی محافظت می کند. اگرچه پوست انسان از چندین لایه تشکیل شده است، اما در برابر حرارت مقاوم نیست و آسیب می بیند. به طور کلی آسیب ناشی از گرما، الکتریسیته، گازها، تشعشعات و مواد شیمیایی، سایش و سایر مواردی که تولید گرما می کنند، سوختگی نامیده می شود. در اثر سوختگی، لایه سطحی یا عمیق پوست ممکن است آسیب ببیند. هر چه لایه های پوست بیشتر سوخته باشد، سوختگی و زخم شدیدتر و عمیق تر می شود.

انواع سوختگی

سوختگی ها با توجه به شدت (درجه سوختگی) سوختگی و همچنین عوامل آسیب زا به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که در ادامه به بررسی هر کدام می پردازیم.

انواع سوختگی بر اساس عوامل ضربه ای

همانطور که گفته شد سوختگی ها بر اساس عامل ایجاد کننده به انواع مختلفی تقسیم می شوند:

سوختگی با اشعه

سوختگی ناشی از تشعشع زمانی است که افراد به عنوان مثال برای مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار می گیرند. از طرفی سوختگی های ناشی از اشعه ایکس، سوختگی ناشی از تشعشع محسوب می شود.

سوختگی حرارتی

حرارت تولید شده توسط فلزات داغ یا شعله، بخار آب و مایعات در حال جوش باعث سوختگی حرارتی می شود. سوختگی های حرارتی جزو خطرناک ترین سوختگی ها هستند و می توانند با عوارض خطرناکی همراه باشند.

سوختگی های شیمیایی

مواد شیمیایی یکی از مهم ترین عواملی هستند که در صورت تماس با بافت پوست باعث سوختگی افراد می شوند. به عنوان مثال، اسیدهای بسیار غلیظ یا مواد قلیایی باعث آسیب شدید به بافت پوست از جمله سوختگی می شود.

سوختگی های الکتریکی

جریان الکتریکی نیز می تواند باعث سوختگی شدید تا خفیف شود. میزان آسیب ناشی از سوختگی های الکتریکی به قدرت و مدت زمان جریان الکتریکی در بدن انسان بستگی دارد.

انواع سوختگی بر اساس درجه سوختگی

سوختگی ها بر اساس شدت به چهار درجه از خفیف تا شدید تقسیم می شوند:

سوختگی درجه یک

آسیب ناشی از این سوختگی تنها در اولین لایه خارجی پوست یا اپیدرم ایجاد می شود و با قرمزی و درد همراه است. سوختگی های سطحی پوست بدون ایجاد اسکار در 3 تا 6 روز بهبود می یابند. سوختگی های سطحی شامل آفتاب سوختگی خفیف (بدون تاول) و سوختگی های ناشی از لمس یک جسم داغ است.

سوختگی درجه دو

این سوختگی شامل آسیب به دو لایه بالایی پوست است که اغلب با قرمزی و تاول همراه است. سوختگی های سطحی درجه دو پوست طی 7 تا 21 روز بهبود می یابند و ممکن است رنگ ناحیه سوخته به طور دائم تغییر کند، اما ممکن است جای زخم وجود نداشته باشد.

سوختگی درجه سوم

آسیب ناشی از این سوختگی در لایه های عمیق پوست ایجاد می شود و بلافاصله متورم و متورم می شود. سوختگی های عمیق پوست پس از 21 روز (یا بیشتر) بهبود می یابند و اغلب جای زخم بر جای می گذارند.

سوختگی درجه چهار

این سوختگی باعث آسیب به تمام لایه های پوست می شود و باعث از بین رفتن لایه می شود. ناحیه سوخته معمولاً سفید مومی، خاکستری یا سیاه زغالی است. سوختگی های درجه چهار فقط با جراحی قابل درمان هستند و بدون جراحی قابل درمان نیستند. لازم به ذکر است که سوختگی های درجه چهار اغلب اسکارهای جدی بر جای می گذارند.

علائم سوختگی

علائم و نشانه های سوختگی با توجه به شدت سوختگی متفاوت است. سوختگی های خفیف (نوع درجه یک) علائم بسیار محدودی دارند. در حالی که سوختگی های شدید با علائم جدی تری دیده می شود که نیاز به درمان و اقدامات پزشکی دارد. مهمترین علائم (خفیف تا شدید) سوختگی عبارتند از:

• تاول (میزان حباب بستگی به شدت سوختگی دارد)
• درد
• پاکسازی پوست
• قرمزی پوست
• تورم و التهاب
• سفید شدن پوست
• زغالی شدن پوست (در سوختگی‌های خفیف پوست سفید می‌شود، اما در سوختگی‌های درجه چهار گاهی اوقات زغالی می‌شود)

عوارض سوختگی

سوختگی نه تنها باعث آسیب به پوست می شود، بلکه می تواند آسیب های دیگری را در خارج از ناحیه سوختگی نیز ایجاد کند که مهمترین آنها عبارتند از:

1- عفونت باکتریایی

پوست به عنوان یک سپر محافظ در برابر ورود مواد مضر به بدن عمل می کند و سوختگی این سپر محافظ را می شکند. آلاینده ها و انواع میکروب ها به پوست آسیب می رسانند و به بدن نفوذ می کنند و باعث آلودگی موضعی و عفونت در محل سوختگی می شوند.

2- هیپوولمی (کاهش جدی حجم خون)

به دلیل سوختگی و آسیب به پوست، این لایه محافظ به طور کامل از بین می رود و رگ های خونی آسیب می بینند. در نتیجه آسیب به رگ های خونی، فرد مقدار زیادی مایع خونی را از دست می دهد و به آن هیپوولمی (کاهش شدید حجم خون) می گویند. کاهش شدید حجم خون در بدن در برخی موارد می تواند منجر به مرگ شود.

3- هیپوترمی (کاهش دمای بدن)

شاید تعجب کنید که یکی از عوارض سوختگی هیپوترمی است. اما آسیب به پوست می تواند منجر به از دست دادن بیشتر گرمای بدن شود. اگر بدن نتواند گرمای لازم برای جبران گرمای از دست رفته پس از این آسیب را فراهم کند، دمای بدن به گونه ای کاهش می یابد که زندگی فرد را تهدید می کند.

4- اختلال تنفسی

برخی از سوختگی ها در اثر آتش سوزی ایجاد می شود که می تواند دود و گرمای زیاد ایجاد کند. استنشاق هوای گرم و دود می تواند به سیستم تنفسی آسیب برساند و مشکلات تنفسی زیادی را در فرد ایجاد کند.

5- ایجاد اسکار

در طول فرآیند بهبود طبیعی سوختگی، گاهی اوقات ممکن است اسکار یا زخم شدید ایجاد شود، به خصوص زمانی که بافت آسیب دیده خارجی باشد. این اسکارها ممکن است از نظر زیبایی ظاهری دلپذیر به نظر نرسند و تأثیرات منفی بر ظاهر افراد بگذارند. همچنین، فرآیند تشکیل اسکار می تواند در بافت های داخلی رخ دهد. در چنین حالتی ممکن است باعث انقباض بافت‌های عضلانی و تاندون و همچنین زخم شود و تحرک را محدود کرده و باعث نقص در خود مفصل شود.

روش های درمان سوختگی

همانطور که در بخش‌های قبلی اشاره کردیم، سوختگی درمان‌های مختلفی را شامل می‌شود. در واقع انتخاب بهترین روش درمان سوختگی به عوامل مهمی مانند علت سوختگی، شدت یا درجه سوختگی و عوارض ناشی از سوختگی بستگی دارد. درمان ها می تواند از درمان خانگی برای سوختگی های جزئی تا درمان بیمارستانی برای سوختگی های بسیار جدی باش